Przytulia fałszywa
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | goryczkowce | |
| Rodzina | marzanowate | |
| Rodzaj | przytulia | |
| Gatunek | przytulia fałszywa | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Galium spurium L. Sp. Pl. 106 1753[2] | ||
| Synonimy | ||
| ||
Przytulia fałszywa[3][4] (Galium spurium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny marzanowatych. Roślina kosmopolityczna, spotykana także w Polsce, częściej w południowej części kraju. Rośnie najczęściej jako chwast w uprawach, zwykle zbóż i ziemniaków[5]. Podobna jest do przytulii czepnej i nierzadko oba te gatunki rosną razem[6]. Podobnie jak przytulia czepna bardzo łatwo przyczepia się do ubrań[7].
W Chinach bywa wykorzystywana jako roślina lecznicza[8]. Z korzeni może być wytwarzany czerwony barwnik[9]. Młode liście są jadalne na surowo i po ugotowaniu[10].
Regionalnie gatunek może zanikać z powodu intensyfikacji rolnictwa i ograniczania siedlisk ruderalnych na terenach wiejskich[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Występuje jako gatunek rodzimy w Europie, Azji i północnej Afryce, a jako introdukowany – na wszystkich kontynentach[11]. W Europie rośnie na niemal całym kontynencie, ale raczej jako rzadki gatunek w zachodniej jego części, a jako miejscami tylko zawlekany w części północnej[12]. W Azji spotykany jest na przeważającej części kontynentu z wyjątkiem Indii i południowo-wschodniej części[13].
W Polsce gatunek rozpowszechniony na południu, na północy rzadziej spotykany[4][14].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Roślina o pędach osiągających zwykle do 80[4][15], rzadko do 100 cm długości[12], od nasady rozgałęziających się, pokładających się, podnoszących i wspinających się[8]. Łodyga o średnicy od 0,5 do 2,5 mm[8], wyraźnie czterokanciasta, z szorstkimi szczecinkami skierowanymi w dół, poza tym w węzłach owłosiona. Międzywęźla do 2 razy dłuższe od liści[15].
- Liście
- Zebrane w okółki (przeważnie po 7–8), równowąsko lancetowate, o do 3 (rzadziej 3,5) cm długości i do 3 (rzadziej 4) szerokości mm[15][12]. U nasady długo zbiegające, w górze krótko zaostrzone z długo wyciągniętym, ostrym końcem[15]. Na brzegu zwykle nieco podwinięte, z wierzchu mniej lub bardziej owłosione, na brzegu i centralnej wiązce pokryte także szczecinkami skierowanymi ku nasadzie[15][12].
- Kwiaty
- Drobne, zielonkawe, zebrane po kilka (zwykle do 7) w kwiatostan wyrastający w kącie liści i dłuższy od nich[15][12]. Szypułki proste lub odgięte, często zgięte tuż pod owocem[12]. Kwiatostan wspierają trzy (rzadko więcej) podsadki podobne do liści, ale od nich mniejsze. U nasady szypuł kwiatowych znajdują się poza tym drobne, pojedyncze przysadki[15]. Korona osiąga średnicę do 1,5 (rzadko 2) mm, płatki są żółtawozielonkawe, nagie i zaostrzone[15][12].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na dwie półkuliste rozłupki o długości od 1,5 do 3 mm i szerokości do ok. 1,5 mm[15][12]. Owoce są nagie i błyszczące (ssp. spurium) lub pokryte szczecinkowatymi, haczykowatymi włoskami (ssp. echinospermum)[15].
Kwitnący pęd 
Kwitnący pęd 
Pęd owocujący 
Owoce var. echinospermum 
Owoce var. spurium
- Gatunki podobne
- Rośliny z owocami pokrytymi szczecinkami są bardzo podobne do przytulii czepnej G. aparine (w Polsce bardzo pospolity gatunek)[12]. Roślina ta osiąga jednak większe rozmiary (ponad 1 m długości), ma szersze liście (od 3 do 8 mm), kwiaty ma białe i większe (od 1,7 do 2,5 mm), owoce bardziej kuliste i większe (zwykle 4–5 mm średnicy), haczykowate szczecinki wyrastają na nich z wyraźnych brodawek[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Takson ten bywa w niektórych ujęciach (głównie historycznych) włączany do gatunku przytulia czepna G. aparine sensu lato[8]. Jest bardzo zmienny i często w obrębie tych samych populacji[12]. Duża zmienność była powodem opisywania w jego obrębie bardzo licznych drobnych gatunków lub taksonów wewnątrzgatunkowych, jednak w większości uznaje się je za synonimy nie mające znaczenia taksonomicznego[8]. Homonim Galium spurium All. jest synonimem nazwy naukowej przytulii paryskiej Galium parisiense L.[16]
- subsp. spurium – ma owoce gładkie
- subsp. infestum (W.K.) Janchen (syn.: G. vaillantii D.C., G. spurium var. echinospermum (Wallr.) Hayek, subsp. vaillantii (DC.) Gaudin) – owoce pokryte haczykowatymi włoskami
- subsp. ibicinum (Boiss. & Hausskn.) Ehrend.[13] – występuje w wysokich górach w Azji[8]
- subsp. africanum Verdc.[13]
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do sierpnia[15] (w cieplejszym klimacie od marca)[8]. Preferuje gleby wapienne. Rośnie w uprawach i na siedliskach ruderalnych[15][4][12], poza tym w zaroślach i murawach, na wydmach[12], na brzegach rzek i na górskich stokach[8].
W Europie rośliny tego gatunku mają liczbę chromosomów wynoszącą 2n = 20, natomiast w Azji i Afryce 2n = 40[6][8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 365. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Galium spurium. W: Online Atlas of the British and Ireland Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2020-12-09].
- ↑ a b c Ewa Szczęśniak, Zygmunt Dajdok. Galium spurium (Rubiaceae) - gatunek o niepewnym statusie na Dolnym Śląsku. „Acta Botanica Silesiaca. Supplementum”. 1. s. 132-134.
- ↑ False Cleavers. W: luontoportti.com [on-line]. [dostęp 2020-12-09].
- ↑ a b c d e f g h i Galium spurium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Grae I.: Nature's Colors - Dyes from Plants. New York: MacMillan Publishing Co., 1974. ISBN 0-02-544950-8.
- ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Krosno: Chemigrafia, 2004, s. 176. ISBN 83-904633-6-9.
- ↑ Taxon: Galium spurium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 35. ISBN 0-521-08717-1.
- ↑ a b c Galium spurium L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-08].
- ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 251. ISBN 83-915161-1-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Irena Kucowa: Rodzina: Rubiaceae, Marzanowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 323.
- ↑ Galium spurium All.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].